ကျောက်ခေတ်ယဉ်ကျေးမှုမှ အစပြုသော ယနေ့လူသားတို့သည် ခေတ်စနစ်၏ ပြောင်းလဲမှုကိုလိုက်၍ တိုးတက်သော လူ့ယဉ်ကျေးမှု အဖွဲ့အစည်းတစ်ရပ်ဆီသို့ ကူးပြောင်းခဲ့ကြပြီး ဖြစ်သည်။ လူတို့သည် ခေတ်ကိုလိုက်၍ စနစ်ကိုပြောင်းယူခဲ့ကြသည်။ ထို့အတူ စနစ်ကိုပြောင်းယူ၍ ခေတ်ကိုပါ ပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။ ထိုသို့ပြောင်းလဲမှုကြောင့် လူမှုအဆင့်အတန်း ပြောင်းလဲတိုးတက်လာသည်နှင့်အမျှ ယနေ့ကမ္ဘာကြီးသည်လည်း ကမ္ဘာ့ရွာဟုပင် တင်စားရသည်အထိ ဖြစ်လာခဲ့ပေပြီ။ ထို့ကြောင့် လူ့ယဉ်ကျေးမှုတစ်ခုလုံး ပြောင်းလဲ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ဖို့ စနစ်သည် အရေးပါသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းရှိ မြို့နယ်တိုင်းတွင် ကျူရှင်ယဉ်ကျေးမှု အကြီးအကျယ်ထွန်းကားနေခြင်းမှာ ပညာရေးကဏ္ဍ၏ ပြစ်ချက်တစ်ခုဟု ဆိုနိုင်သည်။ ကျူရှင်စနစ်၏အရေးပါမှုသည် အလယ်တန်းနှင့် အထက်တန်းအဆင့် ကျောင်းသား၊ ကျောင်းသူများကို သာမက မူလတန်းအဆင့် ကလေးငယ်များအထိတိုင် ထိုးဖောက်ဝင် ရောက်နေ၏။ ရခိုင်ကျောင်းသားမိဘ အများစုသည် မူလတန်းစတက်ရမည့် သားသမီးများကို ကျူရှင်ကျောင်းသို့ အဦးဆုံး အပ်နှံထားတတ်ကြ၏။

ရခိုင်ပြည်သူအများစုကို ကိုယ်စားပြုသည့် ရခိုင်အမျိုးသားပါတီ(ANP) ဦးဆောင်သော ရခိုင်လွှတ်တော်နှင့် ဒီချုပ်ပါတီဦးဆောင်သော ပြည်နယ်အစိုးရအဖွဲ့တို့အကြား ပွတ်တိုက်မှုမြင့်မားလာသည်ဟု ပြီးခဲ့သည့် ဧပြီလဆန်းပိုင်းက အသံကျယ်လောင်စွာ ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။

 ၂၀၀၇ ခုနှစ်က ရခိုင်ပြည်နယ်၌ သွေးလွန်တုတ်ကွေးရောဂါသည် ကပ်ဘေးအသွင်အဖြစ် ကျရောက်ခဲ့ပါသည်။ စစ်တွေဆေးရုံကြီးမှ ကလေးအထူးကုဆရာဝန်များနှင့် သူနာပြုဆရာ၊ဆရာမများက ဂရုတစိုက်ကြပ်မတ်၊ ကြည့်ရှု၊ ကုသနေကြသည့်ကြားမှ သွေးလွန်တုတ်ကွေးရောဂါကြောင့် အရင်နှစ်များထက် ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် အသက်(၁၅)နှစ်အောက် ကလေးများ အသေအပျောက်များခဲ့ပါသည်။

  လွှတ်တော်ထဲရောက်လာတဲ့ အမတ်ဟာ သူကိုယ်စားပြုသူတွေရဲ့ တကယ်အားကိုးယုံကြည် လောက်တဲ့သူ ဖြစ်ရပါလိမ့်မယ်။ ထိုအမတ်ညံ့ရင် ထိုအမတ်ကိုယ်စားပြုတဲ့ ပြည်သူတွေညံ့တာပါပဲ။ ထို အမတ်တော်ရင် ထိုအမတ်ကိုယ်စားပြုတဲ့ ပြည်သူတွေအဆင့်မြင့်တာပါပဲ။ သံခိပ်ပြောရရင် လွှတ်တော်ဆိုတာ မွတ်မြတ်တဲ့စိတ်ထား နဲ့ တကယ်ထူးချွန် ထက်မြက်တဲ့သူတွေ စုဝေးအလုပ်လုပ်တဲ့နေရာ ဖြစ်ပါတယ်။

ထို့ကြောင့် စစ်တွေသုဿန်ဝိဉာဉ်များဆိုင်ရာ ဗဟိုဌာနချုပ်ကဝိဉာဉ်များ၏ ဆန္ဒမဲတစ်ရာရာခိုင်နှုန်းဖြင့် မှန်စီသို့အေးဆေးဝမ်းမြောက်စွာပြောင်း ရွှေ့ရန်ဆုံးဖြတ်လိုက်ရကား၊ ဝိဉာဉ်များသည် အစိုးရမင်းတို့စီမံပေးသော ကားတန်းဖြင့် ပျော်ပျော်ပါးပါးလိပ်စာပြောင်းခဲ့ကြ၏။ ဟယ်...မှန်စီလှချက်က ပက်ပက်စက်စက် ကောင်းပေ သကိုး..ဝိဉာဉ် အားလုံးပျော်မြူးခဲ့ရပေတကား။

            မောင်တောအကြမ်းဖက်မှု ဖြစ်စဉ်တွေနောက်ပိုင်း ၁၀ လအကြာ ထုတ်ပြန်ခဲ့တဲ့ AI ရဲ့ အစီရင်ခံစာကို တိုင်းရင်းသားတွေအပါဝင် ဟိန္ဒူဘာသာဝင်တွေကလက်ခံကြိုဆိုကြသလို ယခင်က ဒေသတွင်း တိုင်းရင်းသားတွေကို ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက်တွေက သတ်ဖြတ်ခဲ့တာတွေကိုလည်း သေချာစွာ စစ်တမ်းကောက်ယူဖို့ကိုလည်း လိုလားနေကြပါတယ်။

လက်ရှိရခိုင်ပြည်နယ်ထဲတွင်တော့ ရခိုင်လူငယ်များ၏ အခန်းကဏ္ဍသည် ပြုပြင်မွန်းမံရန် လိုအပ်နေသောအခြအနေပင်ဖြစ်၏။ ဒုစရိုက်မှုနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါးများသည် ရခိုင်လူငယ်များ၏အနာဂတ်ကို အချိန်တိုင်းစိန်ခေါ်လျှက်ရှိနေသည်ဟုဆိုပါလျှင်။

   အဲဒီလို မကြာခဏ တိုင်းရင်းသားတွေသတ်ဖြတ်ခံရလိုက်၊ ပေါက်ကွဲမှုတွေဖြစ်ပွားလိုက်၊ ဒေသတွင်းနေထိုင်တဲ့ ရခိုင်၊မြို၊ သက်၊ ဒိုင်းနက်နှင့် တစ်ခြားတိုင်းရင်းသားတွေရဲ့ ဘဝဟာ ဘယ်လို့မှ လွတ်လပ်တဲ့အခြေအနေမရှိလို့ဆိုရမှာပါ။ ကျောင်းတွေပိတ်ထားလိုက်၊ ပြန်ဖွင့်လိုက်၊ ဆရာ၊ ဆရာမတွေ မရောက်လိုက်၊ ပြန်ရောက်လိုက် အခြေအနေမှာ ကျောင်းသားကျောင်းသူတွေ နဲ့ ကျောင်းသားမိဘတွေကပါ မိမိတို့ရဲ့ ကလေးတွေလုံခြုံရေးကို အဓိကဦးစားပေးစဉ်းစားလာကြ တာလည်းဖြစ်ပါတယ်။

 ယခုအနေအထား အတိုင်း စောင့်ရှောက်သူမရှိဘဲ ပစ်ထားခံရလျှင် တစ်နေ့တစ်ချိန်တွင် ဘင်္ဂလီကုလား လက်ချက်များကြောင့် ပြန်လည်ပျောက်သွားနိုင်သည်။ လုံးဝမပျောက်သွားသော်လည်း တန်ဖိုးရှိသော အမွေများ တစ်ဖြည်းဖြည်း ဖျက်စီးခံရနိုင်သည်။ စောင့်ရှောက်နေထိုင်မည့် ဆရာတော်ဘုရား ရှိပါလျက် နေရာထိုင်ခင်း ပြုလုပ်မပေးခြင်းသည် သက်ဆိုင်ရာတာဝန်ရှိသူများ၏ အားနည်းချက်များလည်း ဖြစ်သည်။

            နိုဝင်ဘာလ၏ ညတစ်ညတွင် ဒတ်ချ်တို့သည်အမှောင်ထုကို အသုံးချလျက် သဘောၤလေးစင်းတို့အား စက်ရုံနှင့်အလွန်နီးကပ်ရာသို့ ယူလာခဲ့ပြီး နိုင်သမျှပစ္စည်းပစ္စယတို့အား သဘောၤများပေါ်သို့ သွက်လက်မြန်ဆန် စွာပြောင်းရွေ့ကြသည်။ ထို့နောက် အသင့်တိုက်ခတ်ပေးသောလေ၏ အကူအညီဖြင့်စုန်ဆင်းလာခဲ့ကြသည်။

            ရခိုင်ပြည်မှ အခြားပို့ကုန်များမှာ မဲနယ်၊ ခြိပ်၊ ဆင်များနှင့် ဒန်ဂရီ(dungerries) ခေါ်တိပ္ပါရနယ် ထွက်ဈေးပေါ့အထည်အကြမ်းများဖြစ်သည်။ ဆင်များမှ အမြတ်အစွန်းကောင်းကောင်းရရှိသည်။ ဆင်တစ် ကောင်ကို ရခိုင်ပြည်တွင် တန်းဂါး ၁၃၀၀ နှင့် ၁၄၀၀ကြားဝယ်ယူရပြီး ကိုရိုမင်ဒယ်ကမ်းများတန်းတွင် ယင်းဈေး နှုန်း၏လေးဆဖြင့်ပြန်ရောင်းသည်။ ထိုခေတ်က ရခိုင်ပြည်တွင် ကြွေစေ့များကို  ငွေအကြွေအဖြစ်ဖြင့် အသုံးပြု သည်ဖြစ်ရာ ဒတ်ချ်သဘောၤတို့သည် မော်လဒိုက်ကျွန်များသို့ဝင်၍ ကြွေစေ့များစုဆောင်းရယူသည်။

  ၁၆၅၂ ခုနှစ်တွင် ဘုရင်စန္ဒသုဓမ္မ နန်းရလာသည်။ ဤမင်းသည် ရခိုင်ရာဇဝင်တွင် မင်းကောင်းမင်းမြတ် တစ်ပါးအဖြစ် ကမ္မည်းတင်ခြင်းခံရပါသည်။ ဤမင်းနန်းရသည့် အချိန်မှစ၍ ရခိုင်ပြည်တွင် ခေတ်သစ်တစ်ခု၏ အာရုဏ်ဦးကို ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။

            ရခိုင်ပြည်၏သမိုင်းကြောင်းကို သူတို့၏ရမ်းရမ်းကားကားလုပ်ဆောင်မှုများဖြင့် ရာစုနှစ်တစ်ခုနီးပါးမျှ အရောင်စွန်းထင်းစေခဲ့သော ဗရင်ဂျီများသည် ဂိုအာ (Goa)၏ ကွပ်ကဲထိန်းချုပ်မှုမှာ လွတ်ကင်းလျှက် သီးခြား လွတ်လပ်စွာ ရှင်သန်ကျင်လည်နေကြသူများဖြစ်သည်။ ဂိုအာသည် ထိုစဉ်က ကမ္ဘာ့အရှေ့ပိုင်းတွင် ပေါ်တူဂီ အာဏာစက်၏ ဗဟိုချက်မဖြစ်ခဲ့သည်။

 “ မောင်တောနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘင်္ဂါလီတွေရဲ့ အသံတွေပဲ မြန်မာနိုင်ငံရော ကမ္ဘာကိုပါ ပျံ့နှံ့နေတယ်။ ကျွန် တော်တို့အသံတွေက ပျောက်နေတယ်။ ကျွန်တော်တို့ပြောချင်ပေမယ့် ပြောခွင့်မရဘူး။ နိုင်ငံတကာရော၊ မီဒီယာသမားအများစုရော ကျွန်တော်တို့ဆီကို မလာဘူး။ သတင်းမမေးဘူး ” ဟု ဦးဘော်လော်ရာမ်က ပြောသည်။

“ကျန်းမာရေးနဲ့ပတ်သက်လို့ ကျွန်တော်တို့မှာ တအားဝေးလွန်းတဲ့အတွက် ကျွန်တော်တို့မှာ ရောဂါဖြစ်တယ်ဆိုရင် ဆေးလုံး၊ ဆေးပြားလေးတစ်ပြားတောင် မသောက်ခဲ့ဘဲ သေဆုံးခဲ့ရတာတွေရှိတယ်။ မိုးတွင်းဆိုရင် ကလေးတွေဟာလည်း ချောင်းရေပေါက်ရင် ကျောင်းသွားလို့မရဘူး။ ကျောင်းပြန်လို့လည်းမရဘူး။ အဲဒီမှာ ထမင်း၊ ဟင်းမစားရဘဲ အိမ်မပြန်နိုင်တဲ့ အခြေအနေတွေရှိပါတယ်။" လို့ မြိုတိုင်းရင်းသား ဦးမောင်မြကပြောပါတယ်။

ယူနီဖောင်းအပြည့်အစုံဝတ်ထားပြီး လက်နက်ကိုယ်စီကိုင်ဆောင်ကာ အသင့်အနေအထားဖြင့် စီတန်းနေသော ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များက လူအများပျော်ရွှင်စေရန် ဖန်တီးထားသည့် ဗဟိုသင်္ကြန်မဏ္ဍပ်ရှေ့တွင် နေရာယူထားသည်။ ရွှေဝါရောင်၊ အနီရောင်၊ ပန်းရောင်များနှင့် ကာလာတူညီဝတ်စုံ ဝတ်ထားသည့် အမျိုးသမီးငယ်များက မဏ္ဍပ်စတိတ်စင်အပေါ်ထက်နှင့် အောက်တွင် နေရာယူထားသည်။

လွှတ်တော်ထဲတွင် ကျွန်တော်တို့ အသိအမြင်သည် ဒီမိုကရေစီနည်းအရရှုံးသည်။ အသိအမှတ်ပြုခြင်း မခံရ။ အမုန်းတရားနှင့် အစွန်းရောက် အမျိုးသားရေးဝါဒီများပမာ ပုံဖော်ကြသည်။ ခွဲခြားဆက်ဆံခံရသည်။ မြန်မာ့နိုင်ငံရေးယဉ်ကျေးမှု အစဉ်အလာအတိုင်း တပ်မတော်နှင့် တံဆိပ်ကပ်ပေးသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် သဘာဝကို အခြေခံသောခရီးသွားလုပ်ငန်းစခန်း (၂၁) ခုကို သတ်မှတ်ထားသော်လည်း ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲတွင် တစ်နေရာခန့်မျှ ပါဝင်နေခြင်းမရှိသည်မှာ စိတ်မကောင်းစရာပင်ဖြစ်သကဲ့သို့ ရခိုင့်သဘာဝတရားများကို ထိန်းသိမ်းရန်အတွက်လည်း အလှမ်းဝေးသွားသကဲ့သို့ရှိ၏။ ပုပ္ပါးတောင်၊  ဇွဲကပင်တောင်၊ ကျိုက်ထီးရိုး၊ အင်းလေးကန် စသော သဘာဝအခြေခံ ခရီးသွားလုပ်ငန်းနေရာများကဲ့သို့ပင် ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်လည်း ရှိနေသည်မှာ မငြင်းနိုင်သော အချက်ဖြစ်၏။ စိုင်းတင်ရေတံခွန်၊ မရဇိုင်တောင်တန်း၊ မအီခြေတော်ရာ၊ နေပူတောင် စသော အထင်ကရနေရာ များစွာရှိနေ၏။ ခရီးသွားလုပ်ငန်းများ၏ အခြေခံလိုအပ်ချက်များဖြစ်သော (S) သုံးလုံးနှင့် (N) သုံးလုံးစလုံးသည် ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲတွင် ရှိနေပါသည်။