ပွင့်လင်းမြင်သာမှုမရှိဘဲ တည်ဆောက်ဖို့ စီစဉ်ထားကြတဲ့ နိုင်ငံအဝှမ်းက ရေကာတာစီမံကိန်းများသည် လည်း ဒေသခံလူထု၏ ဆန္ဒသဘောထားကို အလေးထားမှု အားနည်းနေဆဲပင်ဖြစ်သည်။ သမိုင်းဟူသည်မှာ ဖျောက်ဖျက်၍မရသော မှတ်တမ်းပင်ဖြစ်သည်။ ယခင်အစိုးရဟောင်းများ၏ အမှားများကိုပဲ ထပ်တလဲလဲ ပြော ပြနေစရာ မလိုပေ။ ထိုအမှားများထဲက သင်ခန်းစာယူပြီး ပြင်သင့်သည်များကို ပြင်ရပါမည်။ ထိုသို့မဟုတ်ပါက သမိုင်းတပတ်လည်သောအခါ အစိုးသည် တရားခံဖြစ်သွားပေလိမ့်မည်။

 ဒုတိယတစ်ယောက်က မိန်းကလေးငယ်တစ်ဦးဖြစ်သည်။သနပ်ခါး ပါးကွက်ကြားလေးနှင့် အသက်နှစ် ဆယ်ကျော်မျှသာ ရှိပေလိမ့်ဦးမည်ဆိုသော်လည်း ခေတ်သမီးပျိုပီပီ ယတ်စားဆင်ယင်ပုံက သေသပ်လှပေ သည်။ “ကျွန်မနာမည်က မိအေးပါရှင်၊စက်ရုံအလုပ်သမားများသမဂ္ဂ မှဖြစ်ပါတယ်၊ဝန ရေးသားပြီး ချောငယ် သီ ဆိုထားတဲ့ စိတ်ကူးလေးပါပဲ ဆိုတဲ့သီချင်းနှင့် ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်၊ အားပေးကြပါဦးရှင်။”  “စိတ် ကူးလေးပါပဲ..ကလေးအတွေး လေးပါပဲ .. မကြာခင်လွတ်မြောက်တော့မယ့် အတွေးငယ်လေးရယ်……ဒါကိုရှေ့ ဆက်တိုးနေလည်း……အိပ်မက်က အိပ် မက်ပါပဲကွယ်” ပရိသတ်များ တဒင်္ဂငြိမ်ကျသွားပေသည်။ ပြီးမှ လက်ခုပ် သြဘာပေးရန် သတိရကြဟန်တူသည်။ အားပေးသံများ ဆူညံသွားလေသည်။

၁၉၆၃ ခုနှစ်တွင် ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက် သောင်းကျန်းသူများ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံကို အခြေပြုကာ မောင်တောဒေသ၊ မေယုတောင်တန်းတွင် အခြေချရန်ကြိုးစားခဲ့ကြသည်။ စစ်လက်နက် အပြည့်အစုံဖြင့် အင်အား ၄၀ ကျော်ခန့်သည် ဘင်္ဂလားပင်လယ်ပြင်ကိုဖြတ်ပြီး မြင်းလွှတ်ကျေးရွာနှင့် ကျောက်ပန္တူကျေးရွာအကြား ကမ်းခြေသို့တက်ရောက်ခဲ့ကြသည်။ မေယုတောင်တန်းပေါ်သို့ ဝင်ရောက်ခိုလှုံခဲ့သော်လည်း တပ်မတော်မှလိုက်လံချေမှုန်းနိုင်ခဲ့သဖြင့် ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက်သောင်းကျန်းမှုများ တစ်စခန်းရပ်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဇွန်လအရေးအခင်းတွင်လည်း ဘင်္ဂါလီများ အင်နှင့်အားနှင့်လှုပ်ရှားမှု ရှိခဲ့သည်မှာ မောင်တောတောင်ပိုင်းကျေးရွာကြီးများတွင်ဖြစ်သည်။

ရေမြေသယံဇာတ ပထဝီအနေအထားအရ ပြီးပြည့်စုံသည့်ပြည်နယ်တစ်ခုကို ပိုင်ဆိုင်ထားသည့် ဒေသခံများအတွက် တစ်စုံတစ်ရာ ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်းမရှိသည့်အပြင်  မြေယာလုံခြုံမှုကိန်းမဲ့လာခြင်း၊  ရေလမ်းကြောင်းများ တားဆီးခံလာရခြင်းနှင့် မြစ်ကြောင်းတစ်လျှောက်ကို အမှီပြုရင်း နိစ္စဓူဝ လုပ်ကိုင်စားသောက်နေသည့်  ရေလုပ်သားများ၏ စားဝတ်နေရေးကို တစ်နေ့ထက်တစ်နေ့ ပိုမိုခြိမ်းခြောက်ခံလာရပါတယ်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၂၀၁၀ နောက်ပိုင်း ပြောင်းလဲလာသော နိုင်ငံရေးစနစ်နှင့်အတူ အစိုးရဌာနများသည် လည်း အထိုက်အလျောက် လိုက်ပါပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။ တချို့ဌာနများသည် သိသိသာသာ လိုက်ပါပြောင်းလဲ သော်လည်း တချို့မှာစနစ်ပြောင်းလဲမှုနောက်သို့ လိုက်လာသည်ဟု အမည်နာမတတ်ရန်ပင် အထောက်အထား တစုံတရာ ရှာဖွေထောက်ပြရန် ခက်ခဲလှပေသည်။ ထိုအထဲတွင်မှ ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်ရှိ အ ကျဉ်းဦးစီးဌာနမှာ ပြောင်းလဲလာသော နိုင်ငံရေးစနစ်နောက်သို့ လိုက်မမီဘဲ နောက်ဆုံးတွင် ကျန်နေခဲ့သည်ဆို လျှင် ပို၍မှန်ပေလိမ့်မည်။ အင်းစိန်ဗဟိုအကျဉ်းထောင်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် အကြီးဆုံးသော အကျဉ်းထောင် ဖြစ်ကာ အကျဉ်းသားဦးရေ အများဆုံးထိန်းသိမ်းထားရာ နေရာလည်းဖြစ်သည်။

    မြန်မာနိုင်ငံတွင် လူ့အခွင့်အရေး၊ အမျိုးသမီးအခွင့်အရေး၊ မသန်စွမ်းသူအခွင့်အရေး၊ကလေးသူငယ် အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားနေသူများ နားမလည်ကြသော အချက်တစ်ခုမှာ နိုင်ငံတကာစံနှှုန်း လူ့အခွင့်အရေး စံချိန်စံညွှန်းကသတ်သတ် ရခိုင်ပြည်နယ်၏ လက်ရှိဖြစ်ပေါ်နေသော မြေပြင်အနေအထားကို နားမလည်ကြခြင်းပါပဲ။ လူ့အခွင့်အရေးသည် လူသားအားလုံးအတွက် ကောင်းပါသော်လည်း ကျွန်တော်တို့၏ ရခိုင်ပြည်နယ်၏ လက်ရှိယိုယွင်းနေသော စီးပွားရေး၊လူမှုရေး၊ပညာရေးစသည့် အခြေအနေကိုလိုက်ပြီး အတိုးအလျော့ကို နားလည်ပေးဖို့ လိုကြပါလိမ့်မည်။

(ဦးဆက်ထွန်းလင်းက ကျောက်တော်မြို့နယ် ဓညဝတီမြို့ဟောင်းမှ သီရိဂုတ္တတောင်ရှိ မဟာမုနိရုပ်ရှင်တော်၏စလွယ်ကို ပြန်ရုပ်သိမ်းသူများအား အပြစ်တင်ဆို၏။ ရှေးက မဟာမုနိရုပ်ရှင်တော်အား အတစ်ထစ်ပိုင်း ဖြတ်ခဲ့သူ မြန်မာ၊ မွန်စစ်သူကြီးတို့ကို အပြစ်မပြောဘဲ အဘယ်ကြောင့်နှုတ်ပိတ်နေရပါသနည်း။ ဦးဆက်ထွန်းလင်းဆောင်းပါး၌ ဖော်ပြသင့်သည်။)

၂၀၁၂ခုဇွန်လအရေးအခင်းသည် လက်ရှိဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော ပြဿနာများ၏ မီးပွားတစ်စဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်ေသာ်လည်း၊ ယင်းဖြစ်ရပ်မတိုင်မီက ကြိမ်မီးအုံးသကဲ့သိုဖြစ် ပျက်ခံစားနေရသည်များရှိခဲ့သည်။ ၁၉၇၆ ခုနှစ် နှင့် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အကြား မောင်တောဒေသတွင် ယူူအန်နှင့်အိုင်အန်ဂျီအိုအဖွဲ့များမှာ ဒေသနှင့်မလိုက်ဖက်အောင်ပင် အမြောက်အများရှိနေခဲ့ပြီး၊ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှု ခေါင်းစဉ်အမျိုးမျိုးဖြင့် လုပ်ကိုင်နေသည့် အဖွဲအစည်းပေါင်း ၂၀ ကျော် ထိရှိခဲ့သည်ကိုတွေ့ခဲ့ရသည်။ ဘင်္ဂါလီများသည်     ယူအန်(UN)လက်အောက်ခံအဖွဲ့များ၏ အကာအကွယ်ကို ကောင်းစွာရရှိနေခဲ့ကြသည်။

“နိုင်ငံတော်က ကူညီပံ့ပိုးပြီးတော့ စက်နဲ့အထည်တွေလုပ်နိုင်ရင်တော့ အန်တီက အောင်မြင်မှုရှိမယ်ဆိုတာ မုချပြောနိုင်တယ်။ ဝန်ကြီးဌာနကတွေက နိုင်ငံခြားကိုတင်ပို့နိုင်အောင် လုပ်ပေးစေချင်တာပေါ့။ ဒါပေမယ့်အန်တီတို့မှာ အဲ့လောက်အရင်းအနှီးလေ့မရှိဘူး။ ဒါကအခက်အခဲဖြစ်နေတာပေါ့။ ဝန်ကြီးဌာနတွေက ကူညီပံ့ပိုးမယ်ဆိုရင်တော့ ဖြစ်နိုင်တာပေါ့ ”

 ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် ရခိုင်ကျောင်းသားများအစည်းအရုံး(Arakan Students’ Congrass) အဖြစ် အိန္ဒိယ  နိုင်ငံ နယူးဒေလီမြို့တွင်ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ထိုမှတဖန် ၁၉၉၅ ခုနှစ်၊အောက်တိုဘာလ၊ ၆ရက်နေ့တွင် ဘုံနိုင်ငံရေး သဘောတူညီချက်များဖြင့် ရခိုင်ပြည်လုံးဆိုင်ရာ ကျောင်းသားနှင့်လူငယ်များ အစည်းအရုံး     (All Arakan Students and Youths Congrass) AASYC ကို ထိုင်းနိုင်ငံ ဘန်ကောက်မြို့၌ ထူထောင်လိုက်ကြသည်။

မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လက်ရှိပကတိအခြေအနေမှာ ဒီမိုကရေစီတော်လှန်ရေးက မွေးထုတ်လိုက်တဲ့ ဒီမိုကရေစီပါတီ အာဏာရလာတဲ့အခါ တွေ့မြင်နေကြရတာတွေက Localization အခြေခံနိုင်ငံရေးထက်ထက်  Globelization  အခြေခံနိုင်ငံရေးက ပိုကဲနေတာ တွေ့မြင်နေရပါတယ်။

မောင်တောမြို့နယ်ရဲ့ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေးနဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာဖို့ဆိုတာ အဓိကလုံခြုံရေးပဲလို့ ဒေသခံတွေက တထစ်ချယုံကြည်ထားပါတယ်။ ကင်းစခန်းတွေချထားပေမဲ့ ဘယ်အချိန်မှာ တိုက်ခိုက်ခံရမလဲ၊ ပဋိပက္ခဖြစ်လာမလဲဆိုတဲ့ စိုးရိမ်နေရတဲ့အတွက် စိတ်မလုံခြုံဘူးလို့ ဆရာ၊ ဆရာမတွေက ပြောဆိုကြပါတယ်။

“ ကျွန်တော်ကတော့ ရေနက်ဆိပ်ကမ်းမှာ အလုပ်ရမယ်ဆိုတာ မယုံကြည်ပါဘူး။ အခုလည်း ရေနံတင်သင်္ဘောဆိပ်ကပ်တဲ့ ရေနက်ဆိပ်ကမ်းရှိနေတာပဲ။ ဘယ်သူတွေ အလုပ်ရလို့လဲ၊ အကုန်လုံး တရုတ်လူမျိုးတွေပဲ။ ကျွန်တော်တို့ ကျွန်းကလူတွေ ဘာအလုပ်မှမရကြပါဘူး။ နဂိုလုပ်စားနေတဲ့ ပိုက်ချလုပ်ငန်းတွေတောင် ဟိုနားမဝင်ရ ဒီနားမသွားရနဲ့ အတော်ဒုက္ခရောက်ရတယ် ”

ရခိုင်ပြည်မြောက်ပိုင်းက မူဆလင်တွေကို အဓမ္မနှင်ထုတ်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲချက်နဲ့ ပတ်သက်လို့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လေ့လာတင်ပြချက်နဲ့ သဘောထားအမြင်ကို ဇူလိုင်လ ၂၇ ရက်နေ့ နောက်ဆုံးထားပြီး အကြောင်းပြန်ပေးဖို့ ICC တရားသူကြီးတွေက တောင်းခံထားပါတယ်။ ICC ရဲ့ ဥပဒေအရာရှိတစ်ဦးဖြစ်သူ Miss Fatou Besouda က  မူဆလင်တွေ အစုလိုက်အပြုံလိုက် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံဖက်ကို ထွက်ပြေးသွားတဲ့ကိစ္စနဲ့ ပက်သက်ပြီး ICC မှာ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့် ရှိမရှိ အဆုံးအဖြတ်ပေးဖို့ လျှောက်လဲမေးမြန်းခဲ့ပြီးနောက်ပိုင်း တရားရုံးက မြန်မာအစိုးရကို ဆက်သွယ်တောင်းခံခဲ့ခြင်း

ဆောင်းပါးရှင်၏ အတိတ်သမိုင်းကြောင်း တင်ပြချက်တို့သည် ရခိုင်လူမျိုးအပေါ်၌ မဟုတ်မမှန် ရေးသားချက်ဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် ရခိုင်လူမျိုး ရှင်လူရဟန်းကအစ လုံးဝကျေနပ်မှုမရှိကြပါ။ ရခိုင်သမိုင်းကို ဖျက်ဆီးသောတရားခံအဖြစ် ရှုမြင်သုံးသပ်ကြပါသည်။ ထိုဆောင်းပါးပါ အကြောင်းအရာအမှားတို့သည် ရခိုင်တစ်မျိုးသားလုံးကို စော်ကားထိုးနှက်မှုဖြစ်သဖြင့် ရခိုင်လူမျိုးတို့၏ ဂုဏ်သိက္ခာကို အကြီးအကျယ် ကျဆင်းစေပါသည်။ သို့ဖြစ်ရကား တိုင်းရင်းသားစည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ဖြိုခွဲသူ ဒို့ရန်သူဟု ယူဆနိုင်ပါသည်။

ဤစာတမ်း၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ ဒေါင်မာတင်ဟူသည် မည်သူလဲ၊ ရခိုင်လူမျိုးဖြစ်ပါလျက်နှင့် အဘယ့်ကြောင့် ပေါ်တူဂီနာမည် ခံယူရသလဲ၊ ပေါ်တူဂီပြည်သို့ မည်သည့်အတွက်ကြောင့် ရောက်သွားသလဲ စသည်တို့ကို ရှင်းလင်းရန်ဖြစ်ပါသည်။  ဒေါင်မာတင်၏ ဘဝဇာတ်ကြောင်းမှာ အလွန်ပင် ထူးခြားဆန်းကြယ်သလောက် ကြည်နူးဆွတ်ပျံ့ဖွယ်ရာလည်း ဖြစ်ပါသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ် အရေးအခင်းကို စတင်ဖန်တီးခဲ့သည့် လက်သည်တရားခံ ဘင်္ဂါလီအကြမ်းဖက် သောင်းကျန်းသူများ၊ ရခိုင်တိုင်းရင်းသားများနှင့် ဟိန္ဒူလူနည်းစုအပေါ် ARSA အကြမ်းဖက်အဖွဲ့၏ ရက်စက်စွာ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်ခဲ့မှုများအား မျက်ကွယ်ပြုထားခဲ့သည်မှာ အိုအိုင်စီအဖွဲ့၏ မရိုးသားသောစိတ်အခြေခံကို ဖော်ပြလိုက်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ကုလသမဂ္ဂသည်လည်းကောင်း၊ အိုအိုင်စီနိုင်ငံ များသည်လည်းကောင်း လက်ရှိဖြစ်ပေါ်နေသော မောင်တောနယ်စပ်ပြဿနာ ဖြေရှင်းရေးအတွက် ချဉ်းကပ်ဆောင်ရွက်ရာတွင် အပြုသဘော ချဉ်းကပ်ဆောင်ရွက်မှုများ မရှိသည်ကို ၎င်းတို့၏ ထုတ်ဖော်ကြေညာချက်များက သိသာထင်ရှားစွာ ဖော်ပြနေပေသည်။

ကျောက်ခေတ်ယဉ်ကျေးမှုမှ အစပြုသော ယနေ့လူသားတို့သည် ခေတ်စနစ်၏ ပြောင်းလဲမှုကိုလိုက်၍ တိုးတက်သော လူ့ယဉ်ကျေးမှု အဖွဲ့အစည်းတစ်ရပ်ဆီသို့ ကူးပြောင်းခဲ့ကြပြီး ဖြစ်သည်။ လူတို့သည် ခေတ်ကိုလိုက်၍ စနစ်ကိုပြောင်းယူခဲ့ကြသည်။ ထို့အတူ စနစ်ကိုပြောင်းယူ၍ ခေတ်ကိုပါ ပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။ ထိုသို့ပြောင်းလဲမှုကြောင့် လူမှုအဆင့်အတန်း ပြောင်းလဲတိုးတက်လာသည်နှင့်အမျှ ယနေ့ကမ္ဘာကြီးသည်လည်း ကမ္ဘာ့ရွာဟုပင် တင်စားရသည်အထိ ဖြစ်လာခဲ့ပေပြီ။ ထို့ကြောင့် လူ့ယဉ်ကျေးမှုတစ်ခုလုံး ပြောင်းလဲ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ဖို့ စနစ်သည် အရေးပါသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းရှိ မြို့နယ်တိုင်းတွင် ကျူရှင်ယဉ်ကျေးမှု အကြီးအကျယ်ထွန်းကားနေခြင်းမှာ ပညာရေးကဏ္ဍ၏ ပြစ်ချက်တစ်ခုဟု ဆိုနိုင်သည်။ ကျူရှင်စနစ်၏အရေးပါမှုသည် အလယ်တန်းနှင့် အထက်တန်းအဆင့် ကျောင်းသား၊ ကျောင်းသူများကို သာမက မူလတန်းအဆင့် ကလေးငယ်များအထိတိုင် ထိုးဖောက်ဝင် ရောက်နေ၏။ ရခိုင်ကျောင်းသားမိဘ အများစုသည် မူလတန်းစတက်ရမည့် သားသမီးများကို ကျူရှင်ကျောင်းသို့ အဦးဆုံး အပ်နှံထားတတ်ကြ၏။