“ကျွန်မမရှိတော့ရင် သားသမီးတွေကို ကျွန်မစောင့်ရှောက်ခဲ့သလို ဆက်ပြီးစောင့်ရှောက်ပေးပါ။ နောက်ထပ် အိမ်ထောင်မပြုပါနဲ့၊ မီးရထားလမ်းဘေးက ကျွန်မစောင့်ကြည့်နေမယ်” လို့ အသက် ၃၄ နှစ်အရွယ် မအေးထွေးရီက လင်ယောင်္ကျားဖြစ်သူ ကိုထွန်းဦးကျော်ကို တဖွဖွမှာကြားခဲ့သည့်။ ထိုစကားပြောပြီးနောက် မအေးထွေးရီတစ်ယောက် လူ့လောကထဲမှ ထွက်ခွာသွားခဲ့လေသည်။

သက်တမ်းကြာရှည်နေပြီဖြစ်သည့်ဝါးများနှင့် သံဖြူဟောင်းများကိုအသုံးပြုကာ နံရံအဖြစ်ကာရန် ဆောက်လုပ်ထားသော ကျောင်းဆောင်ငယ်လေးမှာ တိတ်ဆိတ်ငြိမ်သက်လျက်ရှိနေသည်။ ထိုကျောင်းထဲ၌ သက်တော်(၃၈)နှစ်အရွယ်ရှိ ရဟန်းတစ်ပါးက အာရှတခွင်၌ထွန်းတောက်ခဲ့သော စံပြပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး၏ ဘဝဖြတ်သန်းမှုများကို သဲကြီးမဲကြီးပြုစုရေးသားလျက်ရှိနေသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒုတိယအဆင်းရဲဆုံးပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်သည့်အားလျှော်စွာ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်းရှိ မြို့နယ်အများစုမှာ ကောင်းမွန်သည့်အမှိုက်သိမ်းစနစ်ကို မဖော်ဆောင်နိုင်ကြသေးပေ။ ထိုသို့ကောင်းမွန်သည့်အမှိုက်သိမ်းစနစ် မဖော်ဆောင်နိုင်သည်နှင့်အမျှ ပြည်သူများမှာလည်း အမှိုက်ကို အဆင်ပြေရာသို့စွန့်ပစ်လာကြပြီး မြစ်ချောင်းများတွင် အမှိုက်ထုများမှာ တစ်နေ့ထက်တစ်နေ့ တိုးလာနေပေသည်။

“စစ်ပွဲသာမဖြစ်ခဲ့ဘူးဆိုရင် ကျွန်မတို့ဘဝက အခုလို အစားဆင်းရဲ၊ အနေဆင်းရဲနဲ့ ဒုက္ခအဖုံဖုံကြုံရမှာ မဟုတ်ဘူး”ဟု အသက် ၃၆ နှစ်အရွယ် ဒေါ်သန်းသန်းနွယ်က စစ်ပွဲ၏သားကောင်ဖြစ်ခဲ့ရသည့်ဘဝကို ညည်းတွားလိုက်လေသည်။

“အမကို အချက်နှစ်ချက်ပေးမယ်။ ထွက်ပြေးရင် သူပုန်လို့သတ်မှတ်ပြီး ပစ်မယ်။ သတ်မယ်။ မပြေးရင် ကျနော်တို့လိုလားချက်ကို ပေးရမယ်”ဟု စစ်သားများကခြိမ်းခြောက်သည်။ မည်သည့်လိုလားချက်ကို တောင်းဆိုသနည်းဟု ဒေါ်ခင်ခင်ကမေးမြန်းတော့ “အမရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ကို”ဟု စစ်သားများက တင်းမာစွာ တုန့်ပြန်သည်။

လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးသည် ဖိနှိပ်ခံဘဝကလွတ်မြောက်စေပြီး အချုပ်အခြာအာဏာတည်ဆောက်ရာတွင် အသုံးဝင်ကြောင်း ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအများက လက်ခံခဲ့ကြသည်။ ယင်းကြောင့် မြန်မာပြည်သူတို့က လတ်တလော နိုင်ငံရေးအခြေအနေအရ တော်လှန်ရေးတရပ်သည် လူအဖွဲ့အစည်း သို့မဟုတ် ဖိနှိပ်ထားမှုကြောင့် ပြိုကွဲနေသည့် နိုင်ငံတခုကို အသစ်တည်ဆောက်မှုတွင် အဓိကကျကြောင်းလည်း လက်ခံလာကြသည်မှာ ယနေ့တွင် ပိုမိုခိုင်မာလာနေသည်။

ထိုသို့အာဏာသိမ်းချိန်မှစ၍ စစ်အာဏာရှင်စနစ်ကိုလက်မခံကြောင်း ထုတ်ဖော်ပြောကြားသည့်အထဲတွင် ရခိုင်နိုင်ငံရေးပါတီအချို့လည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။ ရခိုင်က အင်အားကြီးပါတီများဖြစ်ကြသော ANP ၊ AFP ၊ ALD တို့က စစ်အာဏာသိမ်းမှုအပေါ် သဘောထားထုတ်ပြန်ခဲ့ကြရာတွင် ပါတီတစ်ခုနှင့်တစ်ခုကြား ရပ်တည်ချက်နှင့် ခံယူချက်များ မတူညီကြပေ။

“ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့်နဲ့ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်ဆိုင်မှုဟာ ကျွန်တော်တို့ အမျိုးသားရေးလှုပ်ရှားမှုတွေရဲ့ အဓိက အချက်ဖြစ်ပါတယ်။ ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံမှာ ကျနော်တို့ရခိုင်လူမျိုးတွေလိုချင်တဲ့  ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်းအမျိုးအစား နိုင်ငံရေးနယ်ပယ် ရှိ၊ မရှိကို ကျနော်တို့ကြည့်ရမယ်”

မြန်မာစစ်တပ်နှင့် ရက္ခိုင့်တပ်တော်(AA)တို့သည် လွန်ခဲ့သည့် ၂၀၁၈ ခု၊ နှစ်ကုန်ပိုင်းမှစတင်ကာ ကျောက်တော်၊ မင်းပြား၊ မြောက်ဦး၊ ရသေ့တောင်၊ ပုဏ္ဏားကျွန်း၊ ဘူးသီးတောင်၊ ပလက်ဝ၊ အမ်း စသည့်မြို့နယ်များတွင် တိုက်ပွဲပြင်းထန်စွာဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ပြင်းထန်ခဲ့သောတိုက်ပွဲများသည် ၂၀၂၀ ခု၊ နိုဝင်ဘာလ ပထမအပတ်တွင် နားလည်မှုသဘောဖြင့် ရပ်တန့်ခဲ့သည်။ လက်ရှိတွင် မောင်တောမြို့နယ်အတွင်း တိုက်ပွဲအနည်းငယ် ဖြစ်ပွားရုံမှလွဲ၍ တခြားမြို့နယ်များတွင် ငြိမ်သက်နေဆဲဖြစ်သည်။

ကိုကျော်နိုင်ဌေးမှ မြန်မာစစ်တပ်ကို ဝေဖန်ထောက်ပြမှုများပြုလုပ်သည့်ချိန်တွင် တပ်တွင်း တာဝန်ထမ်းဆောင် နေသည့်ဖခင်မှာ ဖိအားပေးခံရမှုများရှိလာသည်။ (၅၄၀)တပ်ရင်းအတွင်း နေထိုင်ကြသည့် မိသားစုဝင်များမှာ တပ်ပြင်ပတွင်နေထိုင်ရမည်အနေအထားအထိ ဖိအားပေးခံခဲ့ရသည်ဟု ကိုကျော်နိုင်ဌေး၏ အကိုဖြစ်သူ ကိုကျော်မင်းဌေးက ပြောသည်။

ဗိုလ်ချုပ်ခိုင်ရာဇာကို မင်းပြားမြို့နယ်၊ ချော်ချောင်းကျေးရွာနေ အဘ ဦးသာမြအောင်၊ အမိ ဒေါ်ကြာစိန်မေတို့၏ သားသမီး ၇ ယောက်အနက်မှ တတိယမြောက်သားဖြစ်သည်။ ငယ်နာမည်မှာ လှထွန်းအောင်ဖြစ်ပြီး အသက် ၁၃ နှစ်တွင် ကိုရင်ဘဝဖြင့် စစ်တွေမြို့၊ ပုသိမ်ကျောင်းတိုက်နှင့် ကြက်ကိုင်းတန်ကျောင်းတို့တွင် ပရိယတ္တိစာပေတို့ကို သင်ကြားခဲ့သည်။ အသက် ၁၆ နှစ်အရွယ်သို့ရောက်သောအခါ စစ်တွေတွင် စာသင်နေတုန်း နိုင်ငံရေးအကြောင်းကို စိတ်အားထက်သန်သည့်အတွက် တော်လှန်ရေးအသိုင်းအဝိုင်းနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့သည်။

အခြားတဘက်၌ လူထုလက်ခံထားသည့် အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအစိုးရ(NUG)အနေဖြင့်လည်း မြန်မာနိုင်ငံနှင့် သင့်တော်သည့် ဖက်ဒရယ်ဖွဲ့စည်းပုံမူဘောင်တစ်ခုကို ရေးဆွဲနေကြောင်းသိရသည်။ ယင်းတွင် ဖက်ဒရယ် Charter အခြေခံပြီး အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအတိုင်ပင်ခံကောင်စီ(NUCC)ကို အဖွဲ့အစည်း ၃၃ ဖွဲ့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားကြောင်းလည်း သိရသည်။

COVID-19 သည် SARS-CoV-2 ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းဖြစ်ပြီး လူမှ လူချင်းကူးစက်စေခြင်းဖြစ်သည်။ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး သယ်ဆောင်လာသူတစ်ဦးသည် အခြားသူတစ်ဦးနှင့် အနီးကပ်ထိတွေ့နေရချိန်တွင် နီးကပ်စွာ နေသူများ အကြား ပျံ့နှံ့သွားခြင်းဖြစ်သည်။

စိတ်ကြွဆေးသုံးပြီးလျင် လူအများနှင့်စကားပြော၍ အဆင်ပြေခြင်း၊ ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုလုံးတက်ကြွခြင်း၊ အာရုံစူးစိုက်မှုအားကောင်းခြင်း၊ အလုပ်လုပ်ကိုင်လျင်လည်း နွမ်းနယ်ပင်ပန်းခြင်းမရှိခြင်း၊ အစားအသောက်မစားချင် စိတ်များဖြစ်သည်ဟု သုံးစွဲသူများက ပြောဆိုကြသည်။ သို့သော်လည်း အသက်န္တရာယ်စိုးရိမ်ရခြင်းနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်ကို ထိခိုက်စေပြီး အကျင့်စာရိတ္တ ပျက်ပြားလာသည်ဟုလည်း ပြောကြသည်။

ပြီးခဲ့သည့် ဇန်နဝါရီ ၁၄ ရက်နေ့ စစ်ကောင်စီသတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတွင် စစ်ကောင်စီပြောခွင့်ရသူ ဗိုလ်ချုပ်ဇော်မင်းထွန်းက ၎င်းတို့အနေဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်အတွက် NCA ထိုးထားသည့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့၊ NCA မထိုးရသေးသည့် EAOs အပြင် နိုင်ငံရေးပါတီများနှင့်လည်း အကြိမ်ကြိမ်ဆွေးနွေးရန်ရှိနေကြောင်း ပြောလာသည်။

ရခိုင်ပြည်အတွင်းက IDP ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာနေထိုင်နေကြရတဲ့ သိန်းနဲ့ချီတဲ့ ကမန်နဲ့မွတ်ဆလင် ဒုက္ခသည်တွေဟာ အသွားအလာကန့်သတ်ခံမှုကိုလည်း ရင်ဆိုင်နေကြရပါတယ်။ လွတ်လပ်စွာသွားလာခွင့်မရတာကြောင့် စားဝတ်နေရေးအပါအဝင် အခြားကဏ္ဍတွေမှာလည်း အခက်အခဲကြုံတွေ့ရတယ်လို့ ဒုက္ခသည်တွေက ပြောပါတယ်။

ရခိုင့်အချုပ်အခြာအာဏာကျရှုံးသွားပြီးနောက် ရခိုင်လူမျိုးများသည် မျိုးဆက်အလိုက် လက်နက်ကိုင်တော်လှန်လာခဲ့ကြသည်မှာ ယနေ့အချိန်ထိဖြစ်ကြောင်းတွေ့ရသည်။ ယင်းအထဲတွင် ရခိုင်ပြည်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ(ALP)သည်လည်း နှစ်ပေါင်း ၅၀ ကျော်အထိ သက်တမ်းရှိသော ဝါရင့်ရခိုင်တော်လှန်ရေးအဖွဲ့တစ်ခုဖြစ်သည်။

လက်ရှိတွင် ရခိုင်ပြည်လွတ်မြောက်ရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေသော ရက္ခိုင့်တပ်တော်(AA)သည် လူထုထောက်ခံမှုကို အလွန်ရရှိထားသည့် အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် မြို့နယ်အများစုတွင် AA ၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုရှိနေပြီး အုပ်ချုပ်ရေးယန္တရားပင် သက်ဝင်လှုပ်ရှားမှုရှိသည်။ ထို့ကြောင့် တစ်ချို့ဒေသများတွင် ဒုစရိုက်မှုများနှင့် ဆဲဆိုရမ်းကားမှု စသည်များလျှော့နည်းသွား

ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် ထင်ရှားသည့် ဇာတ်သဘင်တစ်ခုဖြစ်သည့် "အာရက္ခမဏ္ဍိုင်"ဆိုသည့် ဇာတ်သဘင်၏ ဇာတ်စင်ရှေ့တွင် ရခိုင်အလံကိုလွှင့်ထူထားသည်။ တစ်ချို့တေးသီချင်းများဖျော်ဖြေရာတွင်လည်း ပြောက်ကျားဝတ်စုံများကိုဝတ်ဆင်ကာ အမျိုးသားရေးသီချင်းများဖြင့် ကပြဖျော်ဖြေလေ့ရှိသည်။