တိုက်ပွဲကာလအတွင်းမှာ ရခိုင်ပြည်အတွင်းက ဒေသခံပြည်သူနှစ်သိန်းကျော်ဟာ စစ်ဘေးရှောင်တွေအဖြစ် ရောက်သွားခဲ့ရ ပြီးတော့ ကလေးငယ်တွေအပါအဝင် အပြစ်မဲ့တဲ့အရပ်သားတွေ ထိခိုက်သေဆုံးမှုဟာလည်း အများအပြားရှိခဲ့ပါတယ်။ တိုက်ပွဲဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့နေရာတွေအနီးက ကျေးရွာတွေဆိုရင် ရွာလုံးကျွတ်မီးရှို့ခံရပြီးတော့ လူသူကင်းမဲ့တဲ့ ရွာပျက်တွေအဖြစ် ပြောင်းလဲသွားခဲ့ရပါတယ်။

တိမ်သားတွေကို လွတ်လပ်စွာ ထင်သလိုမြင်ပိုင်ခွင့်ပေးထားသည်။ တဖြည်းဖြည်းနှင့်အရောင်ပြောင်း အသွင်ပြောင်းတိမ်စိုင်များသည် ညနေစောင်းချိန်အရောင်မျိုးစုံနှင့် သဘာဝကျလွန်းသည်။ ဤလောကကြီးတစ်ခွင်ဝယ် တစ်ခုတည်းသော ပြောင်းလဲခြင်းမရှိသည့် ပြောင်းလဲခြင်းသဘောတရားများအောက်တွင် တိမ်စိုင်တိမ်သားများ၏ ရွှေ့လျားပြောင်းလဲပုံများကား သင်္ခါရတရားနိမိတ်ကိုဆောင်နေခြင်းတစ်ခုလားလို့ နှလုံးသွင်းမိသည်။

“ကျွန်မတို့ကို အပြင်ထွက်ခိုင်းပြီး လမ်းဆုံမှာထိုင်ခိုင်းတယ်။ ကျွန်မက ဘာလုပ်ရမှန်းမသိတော့ အကူအညီ တောင်းမယ်ဆိုပြီး အိမ်ထဲလှည့်ဝင်တာမှာ သားလေးကို သူတို့(စစ်သား)တွေက ခေါ်ယူသွားတယ်”

၂၀၁၂ ခုနှစ် ပဋိပက္ခမှာ ရခိုင်တွေအတွက် ဒုတိယအပြောင်းအလဲတစ်ခုကို စတင်ခဲ့တယ်။ ဒီပဋိပက္ခမှာ ရခိုင်လူမျိုးဟာ အမြင်ပြောင်းလဲခဲ့တယ်။ နဂိုက ရမ်းဗြဲသား၊ ရခိုင်သား၊ ချောင်းသား၊ အနောက်သား၊ မြို့သား၊ ကျွန်းသား စတဲ့ ခွဲခြားတဲ့ စရိုက်ဟာ လုံးဝနီးပါးပျောက်ဆုံးသွားခဲ့တယ်။ အားလုံးဟာရခိုင်ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အချက်မှာ ရပ်တည်လာပြီးတော့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေ(CSOs) စနစ်တွေ တွင်ကျယ်လာခဲ့တယ်။ ရခိုင်က ရခိုင်ကိုမကူညီရင် ဘယ်သူကကူညီမလဲဆိုတဲ့ စိတ်ရင်းနဲ့ လူမှုရေးစိတ်ဓာတ်နဲ့စိတ်ရင်းတွေ ပေါ်ပေါက်လာတဲ့ကာလဖြစ်တယ်။ ဝိုင်းကူ၊ တွဲထူစနစ်ကို ဒီကာလမှာ စတင်ခဲ့တယ်။

သမုဒ္ဓဂီရိဟာ မကျဉ်းမကျယ်လွန်းတဲ့ မြို့ငယ်လေးတစ်မြို့ဖြစ်ပါတယ်။ စက်ဘီးလေးနဲ့ မြို့တစ်ပတ် စီးရင်တောင် တစ်နာရီဝန်းကျင်လောက်ဘဲ အချိန်ပေးရတဲ့မြို့ငယ်လေးတစ်မြို့ပါ။ “ဝေ”တို့လူငယ်ဘဝ ဖြတ်သန်းစဉ်ခေတ်က လိုင်ဘရီဆိုတာ အလွန့်အလွန်မှ ရှားပါးလွန်းလှပါတယ်။

အမျိုးသမီးလစဉ်သုံးပစ္စည်းတွေဟာ အရင်ကထက် ဈေးမြင့်တက်လာတာကြောင့် ဝယ်သုံးရတဲ့အခါမှာလည်း စစ်ဘေးရှောင်စခန်းကအမျိုးသမီးတွေအတွက် အခက်အခဲရှိနေကြပါတယ်။

နိုင်ငံတိုင်းမှာ အမျိုးသားလုံခြုံရေး၊ အမျိုးသားရေးအယူအဆရှိကြပါတယ်။ ဒီ“အမျိုးသားလုံခြုံရေး”အယူအဆကို ပညာရှင်ပေါင်းမြောက်များစွာက အဓိပ္ပါယ်များစွာဖွင့်ဆိုခဲ့ကြသလို ဒီနေ့ထိလည်း အမျိုးသားလုံခြုံရေးကို အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုနေကြဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုတော့ အမျိုးသားရေးအယူအဆဟာ အမျိုးသားရေးလုံခြုံရေး အယူအဆဖြစ်တယ်လို့ဆိုရမှာပါ။ ဒါမှမဟုတ် အင်္ဂလိပ်စကားလုံး (Nation) ကို မြန်မာမှုပြုလိုက်တဲ့အခါ နိုင်ငံတော်လို့ ပြန်ဆိုတာလား “အမျိုးသား(သို့မဟုတ်)လူမျိုးရေး”လို့ ဘာသာပြန်ဆိုကြတာလားဆိုတာတော့ စာရေးသူလည်းမသိပါဘူး။ ဒါဟာလက်တွေ့မှာ ဝေဝါးစေတယ်ဆိုတာတော့ သေချာပါတယ်။ ထားလိုက်ပါ ဒါက။

နာမည်ကျော်စာရေးဆရာကြီး အိုမာခယမ်က ဝိုင်တစ်ခွက်ရယ် ပေါင်မုန့်တစ်ချပ်ရယ် စာအုပ်တစ်အုပ်ရယ် အရိပ်ရတဲ့သစ်ပင်ရယ်ရှိပြီဆိုရင် သူ့အတွက် နိဗ္ဗာန်ဘုံကိုရောက်နေသလိုပါပဲတဲ့။ ကျနော်တို့ဆီမှာတော့ ဝိုင်အရက်လည်း မရနိုင်တဲ့အတွက် ထန်းလျက်ခဲကို ရေနွေးကြမ်းနဲ့မြည်းပြီး စာဖတ်ခဲ့တဲ့အရသာဟာ ကျနော့်အတွက်တော့ နိဗ္ဗာန်ဘုံတမျှပါပဲ။

“အတိတ်ဘဝမှာ သုဘရာဇာတွေကို ဒီလိုပြောဆိုခဲ့တဲ့အတွက် အခုဘဝမှာ ဝဋ်လည်တယ်လို့ မှတ်ယူလိုက်တယ်။ ကြားတဲ့နားကို နားကန်းလိုဟန်ဆောင်၊ မြင်တဲ့မျက်စိကို မျက်ကန်းလိုဟန်ဆောင်ပြီး နေထိုင်လာခဲ့တာ”

ဒုတိယလှိုင်းစစ်ပွဲဂိမ်းမှာလည်း  ဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ ခေတဲ့ကောင်တွေမဟုတ်ကြောင်း တနည်းတစ်ဖုံ ပညာပြသွားပြန်ပါတယ်။ ဒီတစ်ခါ အလူးအလိမ့်ခံရတာက အထက်ပါ နိုင်ငံကြီးတွေနဲ့အတူ တောင်အမေရိကတိုက်က ဘရာဇီလ်းနိုင်ငံလည်းပါပါတယ်။ နာမည်ကျော်ဘောလုံးသမားကြီးတွေနဲ့ ကော်ဖီ တင်ပို့မှုအများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်တဲ့ ဘရာဇီလ်းနိုင်ငံကလူတွေရဲ့အသက်ကို တရစပ်ဝင်ရောက်မွှေနှောက်သွားခြင်း ဆိုရင်လည်းမမှားပါဘူး။

ရက္ခိုင့်တပ်တော်ဟာ ၂၀၁၉ ကတည်းက (Confederate)ကွန်ဖယ်ဒရိတ်ကို ကြွေးကြော်လာခဲ့တာကိုတွေ့ရပြီး  သြဂုတ်လ ၁၆ ရက်နေ့က တပ်မှူးချုပ်နဲ့ အာရက္ခမီဒီယာတို့ပြုလုပ်ခဲ့တဲ့ တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်းမှာ ရခိုင့်အချုပ်အခြာအာဏာကို ပြန်ယူမယ်လို့ ဖြေကြားသွားပါတယ်။ တစ်ဆက်တည်းမှာပဲ ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်း တရားစီရင်ရေးဌာနကို လစာပေးဖို့ပြင်ဆင်ထားကြောင်း ဖြေကြားသွားတာကို တွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ တစ်ဖက်မှာ ရက္ခိုင့်တပ်တော်ရဲ့အင်အားအပြင် ငွေကြေးပြည့်စုံဖူလုံမှုကို လူသိရှင်ကြားကြေညာတာလို့ မြင်ပါတယ်။

“ကျမမှာ ကိုယ်ဝန်ငါးလ ရှိနေတဲ့ အချိန်ကနေ အလုပ်လုပ်မယ်ဆိုပြီး ထွက်သွားတာ။ အခုဆိုရင် လေးနှစ်ကျော်  ရှိပြီ။ သတင်းလည်းမရဘူး။ ဘယ်ရောက်သွားမှန်း၊ ဘယ်နေရာသွားမှန်းမသိရဘူး ” လို့  ဒေါ်သန်းသန်းဝင်းက ပြောပါတယ်။

ခေတ်အဆက်ဆက် အကြွေးငွေများနှင့် နပန်းလုံးနေကြသည့် တောင်သူတွေသည် နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းချေးငွေကို ယူကြရစမြဲပင်ဖြစ်သည်။ လယ်မထွန်မီက လယ်ငှားခနှင့် လယ်အငှားထွန်ယက်သူများကို စရံငွေပေးချေဖို့အတွက် ချေးငွေများကို လယ်သမားအများစုမှာ ချေးယူနေကြရသည်။

၂၀၂၁ ခုနှစ် မေလ ၁၂ ရက်နေ့မှာတော့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ကပြန်လာတဲ့ စက်လှေသမား အယောက် ၄၀ ကို ကိုဗစ်ရောဂါပိုးရှိ၊ မရှိ စစ်ဆေးရာမှာ လေးဦးမှာကိုဗစ်ပိုး စတွေ့ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီနောက် နယ်စပ်ကုန်သွယ်ရေး တည်ရှိတဲ့ မောင်တောမြို့မှာလည်း ပိုးတွေ့လူနာတွေ ဆက်တိုက်တွေ့ရှိလာပြီးတော့ နယ်ခြားစောင့်ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေ ဆီမှာပါ ရောဂါကူးစက်လာခဲ့ပါတယ်။

ဒေါ်ပုနီသည် “သမားတော်-ဆေးခန်း” အတွင်းရှိ ထိုင်ခုံလွတ်တစ်လုံးပေါ်တွင်ထိုင်ကာ ဆရာဝန်နှင့် တွေ့ရမည့်အချိန်ကို စောင့်ဆိုင်းနေ၏။ သူရောက်ရှိနေသော “သမားတော်-ဆေးခန်း” သည် လူနာများ အချိန် တိုင်းပြည့်နေတတ်သော ဆေးခန်းတစ်ခုပင်ဖြစ်၏။ ယခုလည်း ဆေးခန်းထဲတွင် လူနာများ အပြည့်ရှိနေသည်။

ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်း တရုတ်ရဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု များစွာရှိနေသလို အင်အားကြီး အိန္ဒိယ နိုင်ငံရဲ့ မြှုပ်နှံမှုတွေပါ ရှိနေပါတယ်။ ပထဝီနိုင်ငံရေးအရ ရခိုင်ပြည်နယ်ဟာ ပင်လယ်ထွက်ပေါက်နေရာဖြစ်တဲ့အတွက် စစ်အင် အား၊ စီပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းလာတဲ့ တရုတ်အတွက် အရေးပါသလို အိန္ဒိယအတွက်လည်း နယ်နိမိတ် အားဖြင့်ရော စီပွားရေးအရပါ အလွန်အရေးပါတဲ့နေရာမှာ ရှိနေပါတယ်။ ရခိုင်ပြည်နယ်တောင်ပိုင်းကို လက်ဦးမှု ရယူထားနိုင်တဲ့ တရုတ်ဟာ အခုကိုဗစ်ကာလမှာတင် ကျောက်ဖြူအတွင်း လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေး စက်ရုံတွေကို တည်ဆောက်ပြီးစီးထားတာကို တွေ့ရပါတယ်။

ဗမာနိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်တွေဟာ နိုင်ငံကို ဗမာနိုင်ငံအဖြစ်ရှုမြင်ထားကြပြီး နိုင်ငံတစ်ခုတည်ဆောက်ရာမှာ  အရေးကြီးတဲ့ ကြင်အင်လက္ခဏာ (Nation Building ) တည်ဆောက်ရာမှာ ဗမာမဟုတ်တဲ့ တစ်ခြားတိုင်းရင်း သားတွေရဲ့ ကြင်အင်လက္ခဏာကိုအသိအမှတ်မပြုလိုမှုဟာ ယနေ့စစ်တပ်ခေါင်းဆောင်တွေနဲ့ ဗမာနိုင်ငံရေး သမားခေါင်းဆောင်တွေကြား တူညီတဲ့အချက်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ ကြင်အင်လက္ခဏာ တည် ဆောက်ခြင်းကို စာရေးသူအနေဖြင့် အကျယ်တော့မရေးလိုတော့ပါဘူး။

လူသေဆုံးမှုတွေ တစ်နေ့တခြား များလာနေတဲ့ ရခိုင်ပြည်ဟာဆိုရင် အောက်ဆီဂျင်အခက်အခဲတွေ၊ ရောဂါကာကွယ်ထိန်းချုပ်မှုအပိုင်းတွေ တော်တော့ကိုအရေးကြီးလာပါတယ်။ အထူးသဖြင့် စစ်ရှောင်တွေ များစွာ ပြွတ်သိပ်နေတဲ့ စခန်းတွေကို ပိုမိုတင်းကျပ်စွာ ကိုင်တွယ်နိုင်ဖို့လည်း လိုအပ်နေပါတယ်။

မိုးစက်တွေကျလေတိုင်း အပြင်သိပ်မထွက်ဖြစ်ဘဲ စာအုပ်ကိုင်ယင်း ပြတွင်းပေါက်နားဖြစ်ဖြစ်၊ အိပ်ရာထဲမှာပင်ဖြစ်ဖြစ် စာဖတ်တတ်သည့် အလေ့အကျင့်ကတော့ အခုချိန်ထိပျောက်မသွားတာက ထူးခြားနေသည်။