၂၀၁၈-၂၀၁၉ ခုနှစ်(နိုဝင်ဘာ-ဒီဇင်ဘာ-ဇန်နဝါရီ) သုံးလ အယ်လ်နီညို ဖြစ်ပေါ်နိုင်မှု ရာနှုန်းမှာ ၈၄ ရာခိုင် နှုန်းအထိ ရှိလာနိုင်ပြီး ၂၀၁၉ ခု(ဇန်နဝါရီ-ဖေဖော်ဝါရီ-မတ်)လတွင် ၇၅ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် ၂၀၁၉  ခု (မတ်-ဧပြီ-မေ)လတို့တွင် ၅၇ရာခိုင်နှုန်းသို့ ပြန်လည်လျော့ကျလာနိုင်ကြောင်းကို လက်ရှိ အယ်နီညိုဖြစ်စဉ်အား နိုင်ငံတကာ ပစိဖိတ်သုမဒ္ဒရာ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အပူချိန် လေ့လာစောင့်ကြည့်ရေးဗဟိုဌာနများမှ ထုတ်ပြန်ထားသည်။

စစ်ရှောင်စခန်းများတွင် ရောက်ရှိနေသော ပြည်သူအများစုမှာ လယ်လုပ်ငန်း၊ တောင်ယာလုပ်ငန်း၊ ဥယာဉ်ခြံလုပ်ငန်းများကို အဓိက လုပ်ကိုင်ကြသူများဖြစ်သည်။ တပ်မတော်နှင့် အေအေတို့ တိုက်ပွဲပြင်းထန်နေ၍ မိမိတို့၏ စိုက်ခင်း၊ဥယာဉ်များသို့ မသွားလာဝံ့ ဖြစ်နေကြသည်။ ယင်းအပြင် တဖက်တွင်လည်း ARSA အဖွဲ့ကဲ့သို့ အကြမ်းဖက်အဖွဲ့အစည်းများ၏ အန္တရာယ်ကိုပါ စိုးရိမ်ကြောင့်ကြနေကြရသည်။

“စစ်ကိုရပ်ပေးပါလို့ တောင်းဆိုချင်တယ်။ ပြောရမယ်ဆိုရင် AA ကို လူကြမ်းလို့ပြောနေကြတယ်။ သူတို့လည်း တိုင်းပြည်လိုချင်လို့ တောင်းနေကြတာလေ။ (ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေလည်း) တိုင်းပြည်တာဝန်ထမ်းဆောင်နေတဲ့လူပါ။ နှစ်ဖက်လုံး ဖြစ်နေကြတဲ့ကြားမှာ ပြည်သူတွေ မသေစေချင်ဘူး” ဟု သေဆုံးသူ ဒုတပ်ကြပ် အောင်ကျော်မြ ၏ ဇနီး ဒေါ်မအုန်းခင်က ဆိုသည်။

ကိုးတန်းကလေးတွေက ပညာသင်နှစ် မပြီးဆုံးသေးဘဲ ဆယ်တန်းစာကို သင်နေရတယ်ဆိုတာဟာ လုံးဝမဖြစ်သင့်တဲ့ ကိစ္စတစ်ခုပါ။ ဒါဟာ ကျောင်းမပိတ်ခင်ကတည်းကပင် ကလေးတွေရဲ့ နွေအားလပ်ရက်တွေကို ကန့်သတ် ချုပ်ချယ်လိုက်ကြတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

တပ်မတော်က ပစ်ခတ်ချိန်တွင် ရီရီစိုးတို့ မိသားစုသည် တကွဲတပြားစီ ဖြစ်သွားကြသည်။ အစ်မဖြစ်သူက တစ်ခြားအိမ်ပေါ်သို့ တက်ပြေးသွားပြီး၊ မိဘဖြစ်သူများက သူ့အိမ်အနီးရှိ အိမ်နီနားချင်းအိမ်သို့ တက်ပြေးသွားကြသည်။ ရီရီစိုးကတော့ မိမိနေအိမ်သို့ တက်ပြေးသွားသည်။ ပစ်ခတ်နေသည့်အချိန်တွင် မိခင်ဖြစ်သူက  သူ့သမီးငယ်ကို လှမ်းကြည့်သည်။ ယင်းသို့ လှမ်းကြည့်ချိန်တွင် သွေးများစီးကျလာသည်ကို မြင်သောကြောင့် အိမ်ပေါ်သို့ အမြန်ပြေးတက်သွားပြီး ကြည့်လိုက်ချိန်တွင် သူ့သမီးသေဆုံးနေသည်ကို မြင်တွေ့လိုက်ရသည်။ 

     ရခိုင်ပြည်နယ်အတွင်းနိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအချို့ဝင်ရောက်လျက်ရှိသော်လည်းရေနံနှင့်သဘာဝဓာတ် ငွေ့ရှာဖွေထုတ်လုပ်ရေးဖြစ်သောကမ်းလွန်ပိုင်းတွင်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုပိုမိုများပြားကြောင်းသိရပြိး၊ကုန်းတွင်းပိုင်းတွင်မူ နိုင်ငံခြားရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအားနည်းသေးကြောင်းသိရသည်။ထို့အတူပြည်တွင်းလုပ်ငန်းရှင်များ၏လာရောက်ရင်းနှီးမှု များမှာနည်းပါးနေသေးကြောင်းဖြင့်သိရသည်။

“ ကမန်တွေကို တခြားတိုင်းရင်းသားတွေ အထင်အမြင်လွဲတာ မခံချင်ဘူး။ သူက အထင်အမြင် လွဲသွားအောင် လုပ်လိုက်တာ။ တခြားဘင်္ဂါလီတွေနဲ့ ရောနှောပြီးလာမှာလား၊ ဘာလားဆိုပြီး ပြောလိုက်တဲ့အပေါ်မှာတော့ ကန့်ကွက်ပါတယ် ” ဟု ဦးထွန်းငွေက ပြောသည်။

သို့သော် နှစ်ပေါင်း(၁၃၄) နှစ် ကြာညောင်း၍ တတိယမြောက်ဦးခေတ် (၃) ဆက်မြောက် စန္ဒသုဓမ္မရာဇာမင်း လက်ထက်၌ မဂိုနှင့် ရခိုင် စစ်ပွဲကြီးဖြစ်ပွားခဲ့ရာ ဘင်္ဂါ (၁၂) မြို့သည် ခရစ်နှစ် (၁၆၆၆) ခုနှစ်တွင် နယ်နိမိတ် ဆုံးခဲ့ရသည်မှာ ယနေ့အထိ ဖြစ်နေခဲ့သည်။ ယင်း၏ နယ်မြေဒေသသည် ယခုအခါ၌ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံက သိမ်းယူထားလျက် ရှိနေသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပေါ်တူဂီမျိုးဆက်ဟုဆိုလျှင် ဖိလစ်ပီ ဒီဘရစ်တို ငဇင်ကာကို မေ့ထားလို့ မရပေ။ လူစွန့်စား ကြေးစားစစ်သည် ငဇင်ကာသည် ရခိုင်ဘုရင် မင်းရာဇာကြီးထံ မင်းမှုထမ်းခဲ့သည်။ ထို့နောက် သံလျင်စားဖြစ်လာကာ တောင်ငူကို တိုက်ခိုက်ပြီး နတ်သျှင်နောင်ကို မိဖုရားအခြွေအရံနှင့်အတူ သန်လျင်သို့ ခေါ်ဆောင်သွားခဲ့ကာ အနောက်ဖက်လွန်မင်းကို ပုန်ကန်ခဲ့သည်။

တသက်နှင့်တကိုယ် လက်နက်ကြီးသံကို တစ်ခါမှ မကြားခဲ့ဖူးသော ဦးကောသလသည် ရွာအနီးရှိ တောင်တန်းများမှ ပစ်ခတ်သံများ ကြားရသောကြောင့် ကြောက်လန့်သွားခဲ့သည်။ ထို့နောက် အဝတ်အထည်၊ စားနပ်ရိက္ခာများ သယ်ဆောင်ခြင်း မပြုလုပ်တော့ဘဲ သေနတ်သံများနှင့် ဝေးရာသို့ ထွက်ပြေးရန် ဆုံးဖြတ်လိုက်သည်။  ထိုနေ့သည် ဖေဖော်ဝါရီ ၁၀ ရက်နေ့ ဖြစ်သည်။

အနောက်နိုင်ငံတွေကို အတုယူပြီးတော့ လက်မထပ်မီ အတူတကွနေထိုင်ခြင်း (Living Together) တွေ ခေတ်စားလာတဲ့အခါကျတော့ မိဘမဲ့ကလေးတွေ များလာပြီး ကလေးဂေဟာတွေမှာ ကလေးတွေတိုးများလာတာ တွေ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ဘယ်ရှုထောင့်ကပဲ ကြည့်ကြည့် ကောင်းတဲ့ အလားအလာ မဟုတ်ဘူးလို့ ဒေါက်တာ ကျော့သာစိန်က ဆိုပါတယ်။

ဘင်္ဂါလီကိစ္စတွေ၊ တိုက်ပွဲကိစ္စတွေနဲ့ နပန်းလုံးနေရတဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်ဟာ အခုဆိုရင် ပြည်နယ်အစိုးရ ရုံးစိုက်ရာ စစ်တွေမြို့ပေါ်မှာတောင် လုံခြုံရေးအခြေအနေဟာ တစ်နေ့တစ်ခြား ဆိုးရွာလာနေတယ်လို့ ဆိုနိုင်သလို ပြည်သူတွေဟာလည်း စိုးရိမ်မှုတွေ အပြည့်နဲ့ သွားသတိ၊ လာသတိ အမြဲထားပြီး နေနေရတဲ့ အခြေအနေတစ်ခုကို ရောက်ရှိနေပါတယ်။ ဒီထက်ပိုဆိုးလာတာကတော့ အိမ်အထိလာရောက် ပစ်သတ်မှုတွေ ဖြစ်လာတဲ့နောက်ပိုင်းမှာ လူတွေက ပိုပြီးတော့ ကြောက်လန့်လာကြပါတယ်။

တိုင်းရင်းသားအများစုက ဖက်ဒရယ်စနစ် မရှိ၍ ဒီမိုကရေစီ အပြည့်အ၀ မရရှိခြင်းသာဖြစ်သည်ဟု ရှုမြင်နေချိန်တွင် တပ်မတော်နှင့် အစိုးရက ဒီမိုကရေစီစနစ် မခိုင်မာသရွေ့ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို ဖော်ဆောင်နိုင်ရန် မလွယ်ကူဟု ရှုမြင်နေကြသည်။ ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီနှင့် ဒီမိုကရေစီဖက်ဒရယ်ကို ညှိနှိုင်း၍ အဆင်မပြေသေးသော ကာလတွင် ကွန်ဖက်ဒရိတ်ကို ဆွေးနွေးရန်ဆိုသည်မှာလည်း အခက်အခဲတစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။

     ဂျူးလူမျိုးတွေဟာ အခြားလူ မျိုးတွေထံမှာ အကြိမ်ကြိမ် စစ်ရှုံးခဲ့ပေမဲ့ ဇီယွန်ဒေသကို အခြေပြုပြီး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံကို တည်ဆောက်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။ AD  ခြောက်ရာစုမှာ ကမ္ဘာကျော် ခရူးဆိတ်စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့နေရာဟာ ယခု ဂျူးလူမျိုးတွေနေတဲ့ အစ္စရေးဒေသမှာပါ။ အကြိမ်ကြိမ်ရှုံးနိမ့်ခဲ့ပေမဲ့ ဇီယွန်ဝါဒနဲ့ ကြိုးစားရင်း နိုင်ငံတစ်ခုကို ကြိုးစားတည်ထောင်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။

“ဒီကိစ္စကို ပျက်ကွက်ရမလား ဆိုပြီးတော့ ဘာတစ်ခုမှမပါဘဲနဲ့ ဆန္ဒပြဖို့ တောင်းကြပါတယ်။ ပြည်သူတွေ အားလုံးပါပါတယ်။ ရန်ငြိုးရန်စနဲ့ သွားတာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဒေါက်တာအေးမောင် ဟောပြောရေး ဒို့အရေး ဆိုတဲ့ခေါင်းစဉ်နဲ့ ဆန္ဒပြခဲ့ကြပါတယ်” 

ရက္ခိုင့်တပ်မတော် (AA) ကို ARSA အဖွဲ့နှင့် တန်းတူထားပြီး ချေမှုန်းဖို့ အမိန့်ပေးတာဟာလည်း ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို တိုင်းရင်းသားအရေးကိစ္စနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ယုံကြည်မှုပျက်ပြားစေခဲ့ပါတယ်။ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင် တပ်ဖွဲ့တစ်ခုကို တိုင်းရင်းလက်နက်ကိုင် တပ်ဖွဲ့မဟုတ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပြီး မပြောသင့်ဘူးလို့ ထောက်ပြမှုတွေလည်း ရှိကြပါတယ်။

အနောက်ဘက်နယ်စပ်မှာ ပဋိပက္ခတွေ အကြိမ်ကြိမ်ဖြစ်ပွားခဲ့မှုတွေ၊ ဆင်းရဲမွဲတေမှုတွေနဲ့ မလုံခြုံမှုတွေကြား ဒေသခံရခိုင်လူမျိုးတွေဟာ ဒေသတွင်း ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုတွေ၊ နေရပ်စွန့်ခွာမှုတွေကြောင့် ပျာရည်ကျေးရွာမှာ အိမ်တစ်ဆောင်တည်းသာ ကျန်ရှိတော့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပျာရည်ကျေးရွာထဲက နောက်ဆုံးလက်ကျန် သက်ကြီးရွယ်အိုတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ အသက်ခုနှစ်ဆယ်ကျော်အရွယ် ဒေါ်မကြီးက ရွာရဲ့လက်ရှိ အခြေအနေတွေကို ပြောပြပါတယ်။