လုံးချာလည်နေသည့် မြန်မာ့အခြေအနေအား တရုတ်က ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများသည် နောက်ထပ် သတိပြုစရာ အချက်တစ်ရပ် ပေါ်ထွက်လာစေသည်။ မြန်မာ့အရေးတွင် တရုတ်သည် ပြည်ပနိုင်ငံများအနက် သြဇာအလွှမ်းမိုးဆုံး ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်သော်လည်း ဘက်ယိမ်းဦးစားပေး ပြဿနာ (double-sided ‘principal-agent’ problem) က ဖြစ်ရပ်များအပေါ် ၎င်း၏ ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်းကို ကန့်သတ်ထားသည်။

မြန်မာနိုင်ငံ၏ တကျော့ပြန် ပြည်တွင်းစစ်သည် ဘေဂျင်းအတွက် ဒွိဟပွားစရာ ဖြစ်သည်။ ရပ်ဝန်းနှင့်လမ်း စီမံကိန်း၏ တရုတ်-မြန်မာ စီးပွားရေးစင်္ကြံအောက်ရှိ ဘီလျံပေါင်းများစွာ တန်ဖိုးရှိသော ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများအတွက် ခြိမ်းခြောက်မှု ဖြစ်နေသလို ချိနဲ့ပြီး မှီခိုအားကိုးရာ ရှာနေရသည့် စစ်ကောင်စီအပေါ် အခွင့်ကောင်းယူကာ စီးပွားရေးစီမံကိန်းများ အရှိန်အဟုန် မြှင့်တင်ရန် အခါကောင်းလည်း ဖြစ်နေသည်ဟု တရုတ်က ယူဆသည်။

လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုများ ကျူးလွန်ရာတွင် မြန်မာစစ်ကောင်စီက လောင်စာဆီများ အသုံးပြုနေသည်ဟု ယူဆသော နိုင်ငံများအနေဖြင့် မြန်မာသို့ လေယာဉ်ဆီတင်ပို့ရောင်းချခြင်းများ မပြုလုပ်ကြရန် လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီက တိုက်တွန်းထားသည်။

ရုရှားနှင့် မြန်မာစစ်တပ်တို့သည် ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်း စစ်ရေးအရ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများ အကြိမ်ရေ ၅၀ ကျော် ပြုလုပ်သွားရန်ရှိသည်ဟု ရုရှား ကာကွယ်ရေးဒုတိယဝန်ကြီး အယ်လက်ဇန်ဒါဖိုမင်က ပြောကြားကြောင်း တက်စ် (TASS) ရုရှားသတင်းဌာနက ဖော်ပြသည်။

ရခိုင်ပြည်တွင် ဖြစ်ပွားလျက်ရှိသည့် ပဋိပက္ခအရှိန်နှင့် အေအေက ဆက်လက် ဆင်နွှဲနိုင်ခြေရှိသည့် ထိုးစစ်များသည် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အပေါ် ကြီးမားသည့် သက်ရောက်မှုများ ရှိလာမည်မှာ သံသယဖြစ်စရာ မလိုပေ။ သက်ရောက်မှုများသည် နယ်စပ် မြေပြင်ဧရိယာများ၌သာ မဟုတ်၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၏ နိုင်ငံခြား ဆက်ဆံရေးများအပေါ်တွင်ပါ ရိုက်ခတ်လိမ့်မည်။

တာ့ခ်ခရိုင် အခြေခံပညာရေး ဝန်ဆောင်မှုရုံး အမှတ် ၂ (PESAO 2) ရဲ့ လက်အောက်မှာရှိတဲ့ ဒီလို သင်ကြားရေးစင်တာ စုစုပေါင်း ၆၀ ကျော်ရှိပါတယ်။ ဒီစင်တာတွေဟာ မြန်မာကလေးငယ်တွေအတွက် အခြေချရာနေရာတစ်ခု အဖြစ် ရှိနေတာ ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုကျော် ကြာခဲ့ပါပြီ။

ပထမတစ်ကျော့ ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့မှုများကို ၁၉၈၈ မှ ၂၀၁၅ အထိကြုံခဲ့ရသည့် စစ်အစိုးရ ကာလအတွင်း မြန်မာသည် ၎င်းအပေါ် အရေးယူမှုများ ချမှတ်ထားသည့် အနောက်နိုင်ငံများနှင့် ကုန်သွယ်စီးပွားရေး ကျဆင်းသွားသည်နှင့်အမျှ အရှေ့တောင်အာရှနှင့် စီးပွားရေး ဆက်ဆံရေးမှာ ပိုမို၍ အားကောင်းသွားခဲ့သည်။

မြန်မာနိုင်ငံထဲမှာ လတ်တလော ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ စစ်အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ထိုးစစ်တွေဟာ အနောက်အုပ်စုရဲ့ စဉ်းစားရှုမြင်ပုံကို ကြီးကြီးမားမား မပြောင်းလဲစေနိုင်သေးပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ ဥရောပသမဂ္ဂကတော့ ဒီထိုးစစ်တွေဟာ ‘ပဋိပက္ခရဲ့ အလှည့်အပြောင်းတစ်ရပ်’ ဖြစ်သွားနိုင်တယ်လို့ ပြောနေပါပြီ။

နောက်ဆုံးနည်းလမ်းမှာ ရှမ်းမြောက်တွင် ထပ်မံ၍ စစ်ကူဖြည့်မည့်အစား ပြတ်ပြတ်သားသားပင် ဆုတ်ခွာရန် ဖြစ်သည်။ ဤနည်းလမ်းကတော့ လူအင်အား လက်နက်အင်အား ချွေတာရေးဖက်ကကြည့်လျှင် နည်းလမ်းကျသည်။

စစ်တပ်သည် မဟာဗျူဟာပိုင်းအရ ရွေးချယ်စရာ လမ်းကြောင်း သုံးသွယ်ရှိနေသည်။ သို့သော် လက်ရှိရင်ဆိုင်နေရသည့် ပုံစံအရဆိုလျှင် အဆိုပါနည်းလမ်းများသည်လည်း တစ်ခုမျှ နှစ်လိုဖွယ်ရာ ဖြစ်မနေပေ။ လက်ရှိရင်ဆိုင်နေရသည့် အရှုံးများကိုလည်း လမ်းကြောင်းပြောင်းနိုင်ဖွယ် မရှိပေ။ 

ကွန်ဒိုမီဒီယံ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းစု ဥက္ကဌ ကာမိုသစ်ဘန်ရုန်ချာတူဒန်က အဆိုပါနေရာနှစ်ခု၌ ကွန်ဒိုတိုက်ခန်း ဝယ်လိုအားသည် အထူးမြင့်တက်နေသည်ဟု ကုမ္ပဏီဘက်က ယုံကြည်ထားသည်ဟု ဆိုသည်။

မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့ တစ်ဒါဇင်ကျော်ထက်မနည်းဟာ နယ်စပ်ဒေသတွေမှာ အခြေစိုက်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ သူတို့ထဲက အများအပြားဟာ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်၊ အကျိုးအမြတ် ကြီးမားလှတဲ့ သယံဇာတတွေကို ထိန်းချုပ်ခွင့် တို့အတွက် မြန်မာစစ်တပ်နဲ့ မြန်မာအစိုးရကို ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာ တိုက်ပွဲဝင်လာခဲ့ကြတာပါ။

အိုစမန်သည် အာဆာခေါင်းဆောင်တစ်ဦး ဖြစ်သလို ထောက်လှမ်းရေးတပ်ဖွဲ့များ ညွှန်ကြားရေးမှူး (DGIF) အရာရှိတစ်ဦးကို သတ်ဖြတ်မှုသံသယဖြင့် အလိုရှိနေသူလည်း ဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။

မြန်မာစစ်တပ်သည် ၂၀၂၁ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် အာဏာသိမ်းခဲ့ချိန်တည်းက လက်နက်ကိုင် ခုခံတော်လှန်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရပြီး ရှေ့မတိုးနိုင် ဖြစ်နေရသည်။ မြောက်ကိုရီးယားသည် မြန်မာစစ်တပ်ကို လက်နက်ကြီးကျည် အရင်းအမြစ်နှင့်အတူ လက်နက်ငယ် ကျည်များ ထောက်ပံ့ပေးနိုင်သလို မြန်မာဘက်ကလည်း မြောက်ကိုရီးယားက အသည်းအသန် လိုအပ်နေသည့် ဆန်နှင့် အခြားသော စားနပ်ရိက္ခာများ ပေးအပ်နိုင်သည်ဟု လေ့လာသူများက ယူဆကြသည်။

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံ ကော့ဘဇားရှိ အူခီးယာဒုက္ခသည်စခန်းတွင် ယနေ့ အောက်တိုဘာလ ၄ ရက် အစောပိုင်းက ARSA နှင့် RSO အဖွဲ့အကြား တိုက်ခိုက်မှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး နှစ်ဦးသေဆုံးခဲ့ကြောင်း ဒေလီစတားသတင်းတစ်ရပ်တွင် ဖော်ပြထားသည်။

အစိုးရပိုင် ကုမ္ပဏီသုံးခုသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် အာဏာသိမ်းမှု ဖြစ်ပွားပြီးချိန် နောက်ပိုင်း၌ စစ်တပ်အား လက်နက်ကိရိယာများ ရောင်းချနေသည်ဟု လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့များက စုပေါင်းပြီး အင်ဒိုနီးရှား အမျိုးသား လူ့အခွင့်အရေး ကော်မရှင်သို့ တိုင်ကြားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။

PTTEP သည် လက်ရှိ၌ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဓာတ်ငွေ့တူးဖော်ရေး လုပ်ကွက် ၂ ခုတွင် လုပ်ငန်းလည်ပတ်လျက်ရှိပြီး ၎င်းတို့အနက် တစ်ခုမှာ ၂၀၂၈ ခုနှစ်တွင် သက်တမ်းကုန်ဆုံးမည်ဖြစ်ကာ နောက်တစ်ခုမှာ နှစ်ပေါင်း ၂၀ ခန့်မှ ကုန်ဆုံးမည်ဖြစ်သည်။

အဝေးပြေးလမ်းသည် လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များ၏ ထိန်းချုပ်နယ်မြေ အများအပြားမှ ဖြတ်သန်းသွားရသည်ဖြစ်ရာ ဤလမ်းမကြီးကို အောင်မြင်စွာ ဖောက်လုပ်ရေးအတွက် အိန္ဒိယသည် NUG ၊ သူနှင့် ဆက်စပ်သည့် PDFs/EAOs တို့နှင့် အနီးကပ်ဆက်ဆံရေး ထူထောင်ရန် လိုအပ်လျက်ရှိသည်။

ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအများအပြားသည် မြန်မာ့ဘဏ်လုပ်ငန်းကို ပစ်မှတ်ထားပြီး ဒဏ်ခတ်အရေးယူမှုများ ဆောင်ရွက်နေသဖြင့် မြန်မာစစ်ကောင်စီသည် ငွေကြေးပြဿနာရပ်များကို ကမ္ဘာတစ်ဝန်း၌ ရင်ဆိုင်နေရသည်။